Bewegend leren – Wat werkt en wat werkt niet

In het eerste deel van Bewegend leren – Alles wat je moet weten, concludeer ik dat bewegend leren niet zomaar iets is wat werkt. Helaas is bewegend leren een makkelijke verzamelnaam geworden en zijn verkeerde aannames het onderwijs ingekomen. Je moet niet denken dat wanneer je beweegt, je automatisch ‘slimmer’ wordt of zelfs leerwinsten behaalt. Daarom leg ik in deze blog Bewegend leren – wat werkt en wat werkt niet de do’s and don’ts uit als we het hebben over bewegend leren.

Laten we terugblikken en direct benoemen dat bewegen een positief effect heeft op de algehele conditie. Het zorgt er ook voor dat je je fit voelt om überhaupt te kunnen leren (en dan hebben we het nog geeneens over eten, slapen, inzichten uit de cognitieve leerpsychologie en het krijgen van een goede expliciete instructie). Daarnaast worden de voorwaarden geschapen om te kunnen leren als een verhoogde concentratie, taakgerichtheid en een positieve mindset.

Lees hier het eerste deel: Bewegend Leren – Alles wat je moet weten

Eerder benoemde ik ook dat het niet bewezen is dat bewegen automatisch zorgt voor een hoger leerresultaat. Dit komt simpelweg doordat bewegen en leren in de hersenen twee verschillende processen zijn. Toch past men in het onderwijs bewegend leren steeds meer toe. Met name de positieve effecten op de concentratie en de constatering dat het in ieder geval geen negatief effect heeft, zorgen ervoor dat leerkrachten ermee aan de slag gaan.

In korte tijd is er een wirwar aan voorbeelden ontstaan, die je het gevoel kunnen geven dat bewegend leren iets is wat je moet doen. Laat ik daarom kort verduidelijken welke voorbeelden van bewegend leren je tegenkomt. Simpelweg kun je alle voorbeelden onderverdelen in drie categorieën. Je hebt:

• Bewegend leren in de klas als afwisseling tussen een instructie en verwerking van de lesstof. Kort gezegd als ‘beweegtussendoortje’ of ‘energizer’;
• Bewegend leren tijdens het leren. Denk hierbij aan al bewegend antwoord te geven. Dit kan zowel binnen als buiten;
• Bewegend leren buiten de klas. Denk hierbij aan de gymles, de pauze en zelf ook het sporten na schooltijd (Oorspronkelijk komt bewegend leren daar ook vandaan).

De bovengenoemde categorieën betekenen nogmaals niet dat dit betekent dat de leerresultaten omhoog gaan. Zeker het bewegen tijdens het leren is niet bewezen. Daarentegen is het bewegen tussen het leren bedoeld om weer je lichaam en hersenen te activeren voor de volgende taak. Bewegen buiten de klas, de ’traditionele’ gymles, is bedoeld om kinderen beter te laten bewegen, maar ook om de algehele conditie te verbeteren.

Waar je als leerkracht dus heel simpel winst in kan behalen, is om de voorwaarden te scheppen om te kunnen leren. Wat namelijk wel bewezen is, is dat een goede expliciete instructie nog altijd het meeste effect heeft op het leren. Gewoon een leerkracht die uitlegt, voordoet en stuurt en herhaalt. En daarnaast geeft zitten in een goede houding de meeste focus, dus denk niet dat dit opeens verkeerd is. Dit is altijd zo geweest en daar moeten we niet zomaar vanaf wijken. Bewegend leren vervangt dit echt niet.

Het gaat er nogmaals om dat je de voorwaarden schept om te kunnen leren; naast rust, regelmaat en reinheid. Bewegen doet dit. Maar moet je dan doen? Wat zijn oefeningen, beweegopdrachten of spellen die je goed kunt inzetten? Wat zegt de wetenschap hierover?

De laatste onderzoeken die hierover bekend zijn, is dat kinderen minimaal één uur per dag matig tot intensief moeten bewegen. Dat klinkt logisch en haalbaar, maar in de praktijk is dat toch lastiger. Veel kinderen halen dit doel niet. Allerlei afleidingen liggen hieraan ten grondslag. Denk aan de televisie, de spelcomputers en de mobiele telefoons. Vroeger hadden we dit niet en speelden we automatisch vaker buiten.

In het onderwijs moeten we niet denken dat wij dit kunnen en moeten oplossen. Dit is echt een taak van de ouders. Wat we wel kunnen doen en wat ook onze core-buseniss is, is goed lesgeven. Maar ook dat kinderen kunnen leren en dat we ervoor zorgen dat de ze dit optimaal kunnen doen. Beweegopdrachten / spellen zijn leuke en simpele middelen om dit te realiseren. Als je dit wilt, zorg er in eerste instantie voor dat iedereen actief is. Dat lijkt makkelijk, maar dat is echt lastig. Bij veel activiteiten staan kinderen onnodig stil en worden zelfs niet bij de activiteit betrokken.

Wat de wetenschap ook zegt, is dat beweegopdrachten waarbij kinderen balanceren, flexibiliteits-oefeningen uitvoeren en hun aerobe systemen worden aangesproken, effect hebben op de voorwaarden om te kunnen leren. Met name op het geheugen, het denkvermogen en het hebben en houden van een goede mindset tijdens de taak. Kort gezegd moet je er als leerkracht voor zorgen, dat je opdrachten en spellen aanbiedt waarbij kinderen balanceren, rek- en strek oefeningen uitvoeren en vooral actief zijn.

Wanneer je deze criteria aanhoudt bij het zien van alle voorbeelden, of wanneer je zelf aan de slag wilt gaan met bewegend leren, dan valt er veel weg. Een estafette waar een kind aan het einde een antwoord noteert, is geen bewegend leren; een tikspel waarbij als een kind de ander tikt, hij een antwoord moet geven om weer terug mee te doen, ook dat is geen bewegend leren; of in de klas gaan staan of zitten bij antwoord A of B is geen bewegend leren. Het is een andere verwerking, maar het is geen bewegend leren.

Nogmaals, het gaat erom dat je kinderen activeert, voordat ze beginnen aan de nieuwe les of taak. Dit kun je doen met energizers of beweegbreaks, die echt niet gekoppeld hoeven te zijn aan de lesstof. Let hierbij op dat je dit niet zomaar doet, maar pas doet wanneer je als leerkracht constateert dat de focus er niet meer is. Ook kun je nadenken waar mogelijk, wanneer je de gymles geeft of welk vak je erna geeft. Of welk beweegmoment je voor welke instructie geeft (dit wordt bedoeld met een dynamische schooldag).

Klik hier voor geschikte energizers / beweegbreaks

Het is goed om te weten dat bij rekenen en spelling voorzichtige positieve effecten zijn geconstateerd in combinatie met bewegen. Je kunt als leerkracht daarom heel goed beweegopdrachten of beweegspellen vóór een instructie geven. Bewegen voor of tijdens het lezen, heeft geen positief effect op het leren, dus doe dat niet. Lezen is namelijk een hele andere vaardigheid waar ook andere technieken en voorwaarden bij komen kijken.

Concluderend, wanneer je echt aan de slag wilt gaan met bewegend leren, moet je niet denken dat wanneer je beweegt, je automatisch ‘slimmer’ wordt of zelfs leerwinsten behaalt. Bewegen is in het algemeen goed voor de algehele fitheid en gemoedstoestand van kinderen. Kinderen die lekker in hun vel zitten, leren beter en kunnen beter omgaan met tegenslagen.

Wat betreft bewegen combineren met leren is het vooralsnog twijfelachtig dat dit direct een positief effect heeft. Wel kun je dit met verschillende beweegopdrachten / spellen stimuleren, waarbij kinderen balanceren, flexibilteits-oefeningen uitvoeren en hun aerobe systemen worden aangesproken. Je kunt het leerproces wel versterken door ze voor de instructie te activeren. Want wat blijft, is dat kinderen gebaat zijn en blijven bij een goede expliciete instructie in combinatie met een goede werkhouding.